NGUY CƠ LẨN TRÁNH BIỆN PHÁP PHÒNG VỆ THƯƠNG MẠI ĐỐI VỚI MẶT HÀNG HÓA CHẤT VÀO VIỆT NAM

I. Nguy cơ lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với mặt hàng hóa chất qua Việt Nam

Việt Nam hiện nay đang ngày càng trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là trong ngành hóa chất. Với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế và nhu cầu sản xuất của các ngành công nghiệp, hóa chất là một trong những mặt hàng xuất khẩu chiến lược của Việt Nam.

Tuy nhiên, sự tham gia của Việt Nam vào các chuỗi cung ứng này cũng đồng nghĩa với việc đối mặt với nguy cơ bị lợi dụng làm trung gian cho các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Các quốc gia hoặc khu vực đang chịu áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại từ các thị trường lớn như EU, Hoa Kỳ hay các quốc gia công nghiệp phát triển khác có thể lợi dụng Việt Nam như một điểm trung chuyển để né tránh thuế hoặc các hạn chế thương mại. Cụ thể, trong trường hợp các sản phẩm hóa chất từ các quốc gia bị áp thuế cao hoặc bị điều tra phòng vệ thương mại, chúng có thể được nhập khẩu vào Việt Nam để qua đó tái xuất sang các quốc gia khác mà không qua chế biến hoặc có thay đổi rất nhỏ về hình thức mà không thay đổi giá trị gia tăng thực sự.

Với đặc điểm ngành hóa chất, có rất nhiều sản phẩm mà Việt Nam nhập khẩu từ các quốc gia bị điều tra phòng vệ thương mại và sau đó xuất khẩu sang thị trường quốc tế, đặc biệt là các nước có chính sách kiểm soát mạnh mẽ, như EU. Các hành vi này dễ dàng được thực hiện do việc phân phối và gia công hóa chất có thể thực hiện đơn giản và nhanh chóng, thậm chí không cần thay đổi đáng kể về quy trình sản xuất. Nguy cơ này càng gia tăng khi các mặt hàng hóa chất nhập khẩu vào Việt Nam từ các quốc gia bị điều tra phòng vệ thương mại, sau đó được tái xuất mà không qua quy trình chế biến hay thay đổi đáng kể. Điều này khiến các sản phẩm đó vẫn mang đặc tính xuất xứ từ quốc gia bị áp thuế cao, nhưng lại được xuất khẩu như thể chúng có xuất xứ từ Việt Nam, qua đó né tránh các biện pháp phòng vệ thương mại.

Một dấu hiệu rõ ràng của hành vi lẩn tránh này là tăng đột biến trong khối lượng nhập khẩu và tái xuất của một số mặt hàng hóa chất trong một khoảng thời gian ngắn. Những biến động bất thường này khiến cơ quan chức năng dễ dàng nhận thấy sự thay đổi không hợp lý, và từ đó có thể tiến hành điều tra để làm rõ nguồn gốc thực sự của sản phẩm. Khi lượng hóa chất nhập khẩu vào Việt Nam từ các quốc gia bị áp thuế phòng vệ thương mại tăng lên và sau đó được tái xuất sang các thị trường chính như EU mà không có sự thay đổi đáng kể về giá trị gia tăng, cơ quan điều tra sẽ xem xét việc liệu sản phẩm đó có phải là sản phẩm được sản xuất tại Việt Nam hay không.

Bên cạnh đó, khai báo sai nguồn gốc xuất xứ là một trong những hành vi gian lận phổ biến trong các vụ lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Đây là vấn đề rất khó phát hiện nếu không có một hệ thống giám sát chặt chẽ. Việc khai báo hàng hóa xuất xứ Việt Nam trong khi thực tế chỉ qua trung gian sẽ khiến các cơ quan chức năng không thể xác minh được tính hợp pháp của sản phẩm. Chính vì vậy, việc xác định rõ ràng và chính xác nguồn gốc sản phẩm là một yếu tố quan trọng trong việc ngăn chặn các hành vi lẩn tránh.

Thêm vào đó, biến động giá xuất khẩu bất thường cũng có thể là dấu hiệu của việc tái xuất hóa chất từ các quốc gia bị điều tra phòng vệ thương mại vào các thị trường lớn với mức giá thấp hơn so với mức giá thị trường. Khi giá xuất khẩu hóa chất từ Việt Nam thấp hơn đáng kể so với giá bán của các đối thủ cạnh tranh, hoặc nếu không có sự thay đổi trong quy trình sản xuất nhưng giá trị sản phẩm vẫn giữ nguyên, điều này sẽ dẫn đến nghi ngờ về nguồn gốc thực sự của sản phẩm và gây ra một nguy cơ lớn cho Việt Nam trong việc bị điều tra vì hành vi lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại.

Sự thiếu minh bạch trong chuỗi cung ứng cũng là một yếu tố đáng lo ngại trong việc phát hiện hành vi lẩn tránh phòng vệ thương mại. Khi các doanh nghiệp không thể cung cấp thông tin chi tiết về quy trình sản xuất, nguyên liệu thô hay các đối tác tham gia vào chuỗi cung ứng, điều này sẽ tạo ra một khoảng trống trong việc kiểm tra và giám sát. Việc thiếu thông tin đầy đủ sẽ làm tăng nguy cơ gian lận và gây khó khăn cho các cơ quan chức năng trong việc theo dõi và điều tra.

- Nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại từ EU đối với mặt hàng hóa chất xuất khẩu

Nguy cơ bị EU điều tra phòng vệ thương mại đối với hóa chất xuất khẩu từ Việt Nam là một vấn đề ngày càng quan trọng đối với các doanh nghiệp trong ngành. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường EU mà còn tác động đến uy tín thương mại quốc tế của các doanh nghiệp trong nước. Một trong những yếu tố làm gia tăng nguy cơ này là sự tăng trưởng đột biến kim ngạch xuất khẩu hóa chất từ Việt Nam sang EU. Khi lượng xuất khẩu hóa chất từ Việt Nam vào EU tăng mạnh trong một khoảng thời gian ngắn mà không có giải thích hợp lý về nguyên nhân, cơ quan chức năng của EU có thể nghi ngờ rằng hàng hóa từ Việt Nam thực chất là tái xuất từ quốc gia khác, đặc biệt là những quốc gia đang chịu các biện pháp phòng vệ thương mại từ EU. Điều này có thể dẫn đến một cuộc điều tra phòng vệ thương mại, gây ảnh hưởng đến toàn bộ ngành hóa chất của Việt Nam và làm giảm khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam tại EU.

Ngoài yếu tố tăng trưởng đột biến về xuất khẩu, việc cạnh tranh giá thấp cũng là một yếu tố quan trọng. EU luôn lo ngại về hiện tượng bán phá giá, nơi các sản phẩm hóa chất từ Việt Nam có giá thấp hơn so với giá thị trường của các đối thủ cạnh tranh, qua đó gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước của EU. Nếu giá sản phẩm xuất khẩu từ Việt Nam vào EU thấp hơn mức giá thị trường mà không có sự giải thích hợp lý về chi phí sản xuất hoặc chất lượng, EU có thể nghi ngờ rằng các sản phẩm này đang được bán phá giá để vượt qua các biện pháp phòng vệ thương mại. Nếu nghi ngờ này không được giải quyết kịp thời, EU có thể mở cuộc điều tra và áp dụng các biện pháp chống bán phá giá, khiến doanh nghiệp Việt Nam gặp nhiều khó khăn trong việc duy trì hoạt động xuất khẩu.

Hơn nữa, việc liên quan đến các quốc gia đang bị áp dụng phòng vệ thương mại từ EU cũng làm gia tăng nguy cơ bị điều tra. Nếu Việt Nam nhập khẩu hóa chất từ các quốc gia bị EU áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại và sau đó tái xuất sang EU, EU có thể coi đây là hành vi gian lận nhằm né tránh các biện pháp thuế. Mặc dù hóa chất có thể được sản xuất tại Việt Nam, nhưng nếu nguồn gốc thực tế của sản phẩm lại là từ các quốc gia bị điều tra hoặc bị áp thuế phòng vệ thương mại, điều này sẽ dẫn đến nguy cơ bị điều tra và đối mặt với các biện pháp phòng vệ thương mại từ phía EU.

Cuối cùng, phản ứng từ các doanh nghiệp EU cũng là một yếu tố quan trọng. Khi doanh nghiệp EU gửi khiếu nại về việc hóa chất từ Việt Nam gây ra thiệt hại cho ngành công nghiệp của họ, điều này có thể làm gia tăng khả năng EU mở cuộc điều tra phòng vệ thương mại. Các doanh nghiệp của EU có thể cho rằng các sản phẩm hóa chất từ Việt Nam đang gây ra sự cạnh tranh không lành mạnh và sẽ yêu cầu các cơ quan chức năng EU điều tra vấn đề này.

II. Đánh giá chung đối với mặt hàng hoá chất xuất khẩu của Việt Nam

Một trong những yếu tố quan trọng mà các doanh nghiệp Việt Nam cần lưu ý khi xuất khẩu hóa chất vào thị trường EU là sự chênh lệch giữa giá xuất khẩu từ Việt Nam và giá nội địa EU. Nhờ vào chi phí sản xuất thấp, chi phí lao động hợp lý, và các ưu đãi thuế quan từ Hiệp định EVFTA, giá hóa chất xuất khẩu từ Việt Nam có thể thấp hơn rất nhiều so với giá sản phẩm tương tự được sản xuất trong EU. Mặc dù đây là một lợi thế lớn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu, nhưng nếu mức giá xuất khẩu quá thấp so với giá thị trường nội địa EU, nó có thể bị coi là hành vi bán phá giá, dẫn đến nguy cơ bị điều tra bởi các cơ quan thương mại của EU.

EU có hệ thống kiểm soát rất chặt chẽ đối với việc nhập khẩu từ các quốc gia ngoài khu vực, và khi nhận thấy một sản phẩm được bán với giá thấp bất thường, có thể áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại như thuế chống bán phá giá. Điều này có thể làm tăng chi phí cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam và làm giảm sức cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường EU. Do đó, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải điều chỉnh chiến lược giá sao cho hợp lý, đảm bảo không chỉ cạnh tranh được mà còn phải tránh những nguy cơ tiềm ẩn của việc bị điều tra chống bán phá giá từ EU.

EU có ngành công nghiệp hóa chất phát triển mạnh mẽ, với sự hiện diện của các tập đoàn lớn và cơ sở sản xuất quy mô lớn, nhưng trong những năm gần đây, ngành này đang phải đối mặt với một số thách thức đáng kể. Các yếu tố như chi phí năng lượng cao, tác động của các chính sách bảo vệ môi trường nghiêm ngặt, và sự thay đổi trong nhu cầu tiêu thụ hóa chất đã tạo ra những khó khăn cho các nhà sản xuất hóa chất trong EU. Chi phí năng lượng tăng cao, đặc biệt là sau cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu, đã làm gia tăng chi phí sản xuất trong khu vực, điều này khiến các doanh nghiệp sản xuất hóa chất trong EU phải xem xét lại chiến lược sản xuất và chi phí vận hành của mình.

Bên cạnh đó, ngành công nghiệp hóa chất ở EU cũng đang chịu áp lực lớn từ các yêu cầu về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Các quy định nghiêm ngặt của EU về giảm thiểu khí thải carbon, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và bảo vệ hệ sinh thái khiến cho nhiều nhà sản xuất phải đầu tư vào công nghệ mới để đáp ứng các tiêu chuẩn này, đồng thời có thể làm tăng chi phí sản xuất. Tuy nhiên, tình trạng này cũng có thể tạo ra cơ hội cho các nhà xuất khẩu hóa chất từ Việt Nam, khi các doanh nghiệp trong EU gặp khó khăn trong việc giảm chi phí sản xuất hoặc điều chỉnh sản phẩm để đáp ứng yêu cầu về môi trường. Các nhà sản xuất tại Việt Nam có thể tận dụng lợi thế về chi phí sản xuất thấp, kết hợp với việc sản xuất các sản phẩm hóa chất có chất lượng cao, thân thiện với môi trường, để gia tăng thị phần tại EU.

Tuy nhiên, sự cạnh tranh giữa các nhà sản xuất trong EU và các quốc gia ngoài EU, đặc biệt là Việt Nam, cũng là một yếu tố cần phải tính toán kỹ lưỡng. Khi các nhà sản xuất trong EU gặp khó khăn, EU có thể có xu hướng bảo vệ ngành công nghiệp hóa chất trong nước thông qua việc áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ sản xuất nội địa, tạo ra một thử thách đối với các doanh nghiệp xuất khẩu từ Việt Nam.

Với lợi thế về chi phí sản xuất thấp và các ưu đãi thuế quan từ Hiệp định EVFTA, các sản phẩm hóa chất xuất khẩu từ Việt Nam có thể dễ dàng chiếm lĩnh thị trường EU. Tuy nhiên, chính sự chênh lệch giá trị giữa giá xuất khẩu từ Việt Nam và giá bán hóa chất nội địa EU có thể là yếu tố dẫn đến nguy cơ bị điều tra và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. EU có thể tiến hành điều tra chống bán phá giá đối với các sản phẩm hóa chất có giá xuất khẩu thấp hơn so với giá nội địa EU, đặc biệt là khi có sự nghi ngờ rằng các sản phẩm này có thể gây tổn hại đến ngành công nghiệp hóa chất trong nước của EU.

Việc bị điều tra và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại có thể dẫn đến sự gia tăng chi phí xuất khẩu cho doanh nghiệp Việt Nam, làm giảm khả năng cạnh tranh và làm mất đi lợi thế giá rẻ mà thị trường EU mang lại. Các biện pháp này có thể bao gồm thuế chống bán phá giá hoặc các biện pháp kiểm soát nhập khẩu khác. Do đó, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải chú trọng vào việc tuân thủ đầy đủ các quy định về xuất xứ sản phẩm, đảm bảo tính minh bạch trong hoạt động sản xuất và xuất khẩu, cũng như đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường mà EU yêu cầu.

Để giảm thiểu rủi ro bị điều tra phòng vệ thương mại, các doanh nghiệp Việt Nam có thể chủ động cung cấp thông tin minh bạch về quá trình sản xuất và nguồn gốc của sản phẩm, đồng thời đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để nâng cao chất lượng sản phẩm. Việc sản xuất các sản phẩm hóa chất thân thiện với môi trường và đáp ứng các tiêu chuẩn cao của EU về an toàn và sức khỏe người tiêu dùng cũng có thể giúp giảm thiểu các nguy cơ tiềm ẩn này.

Thị trường EU mang lại nhiều cơ hội cho xuất khẩu hóa chất từ Việt Nam, nhưng cũng tồn tại các yếu tố rủi ro có thể ảnh hưởng đến thành công của các doanh nghiệp. Các yếu tố như giá xuất khẩu quá thấp so với giá nội địa EU, tình hình sản xuất trong nước tại EU, và khả năng bị điều tra phòng vệ thương mại đều là những yếu tố quan trọng cần phải được tính toán kỹ lưỡng. Để thành công trong việc xuất khẩu hóa chất vào thị trường EU, các doanh nghiệp Việt Nam cần có chiến lược kinh doanh bền vững, không chỉ chú trọng vào giá cả mà còn phải đảm bảo chất lượng sản phẩm, đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường khắt khe của EU. Việc tuân thủ các quy định quốc tế và phát triển sản phẩm có giá trị gia tăng sẽ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro và tối đa hóa cơ hội trong một thị trường cạnh tranh cao như EU.

1. Tình hình sản xuất và xuất khẩu Hóa chất của Việt Nam năm 2024.

a. Tình hình sản xuất mặt hàng Hóa chất:

Theo số liệu sơ bộ của Tổng cục Thống kê, ngành sản xuất hóa chất của Việt Nam trong năm 2024 ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng, với những đặc điểm chính sau:

Chỉ số sản xuất tháng 12/2024 tăng 2,5% so với tháng 11/2024, cho thấy sự phục hồi nhẹ trong giai đoạn cuối năm. So với cùng kỳ năm 2023, chỉ số tăng 4,7%, phản ánh sự cải thiện trong sản xuất và nhu cầu ổn định.

Chỉ số sản xuất toàn ngành trong năm 2024 tăng 14,3% so với năm 2023, đánh dấu một năm tăng trưởng mạnh mẽ.

Ngành sản xuất hóa chất của Việt Nam năm 2024 đã đạt kết quả tăng trưởng tích cực, với chỉ số sản xuất tăng đáng kể nhờ nhu cầu nội địa ổn định và năng lực sản xuất được cải thiện. Để duy trì đà phát triển, ngành cần tiếp tục đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ, mở rộng thị trường tiêu thụ và tăng cường khả năng cạnh tranh quốc tế.

Bảng 1: Chỉ số sản xuất hóa chất và các sản phẩm hóa chất của Việt Nam

Mặt hàng	Tháng 12/2024 so T11/2024 (%)	T12/2024 so với T12/2023 (%)	Năm 2024 so với năm 2023 (%)
Sản xuất hoá chất và sản phẩm hoá chất	2,5	4,7	14,3

Nguồn: Tổng cục Thống kê

b. Tình hình xuất khẩu Hóa chất của Việt Nam 11 tháng năm 2024

Kim ngạch xuất khẩu hóa chất của Việt Nam 11 tháng 2024 đạt trên 2,53 tỷ USD, tăng 16,54% so với cùng kỳ năm 2023 và chiếm trên 0,69% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của nước ta. Riêng tháng 11/2024 xuất khẩu mặt hàng hóa chất của Việt Nam sang các thị trường ước đạt trên 261,14 triệu USD, tăng 3,18% so với tháng 10/2024 và tăng 32,4% so với tháng 11/2024, chiếm trên 0,77% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của trong tháng.

Xuất khẩu sản phẩm hóa chất của Việt Nam có nhiều tiềm năng tăng trưởng nhờ vào các hiệp định thương mại và nhu cầu mạnh mẽ từ các thị trường mới nổi và các đối tác thương mại lớn. Tuy nhiên, để duy trì và thúc đẩy tăng trưởng, các doanh nghiệp cần cải thiện chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Hình 1: Kim ngạch xuất khẩu hóa chất của Việt Nam - (Đvt: triệu USD)

            

Nguồn: Tính toán từ số liệu thống kê sơ bộ của Tổng cục Hải quan

c. Dự báo xu hướng xuất khẩu Hóa chất:

Tăng trưởng ổn định: Với việc duy trì các hiệp định thương mại tự do (FTA) như RCEP và CPTPP, dự báo kim ngạch xuất khẩu hóa chất của Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng ổn định trong thời gian tới. Các hiệp định này giúp giảm thiểu các rào cản về thuế quan, tạo thuận lợi cho việc xuất khẩu sang các thị trường lớn như Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ.

Sự dịch chuyển nguồn cung: Các doanh nghiệp hóa chất Việt Nam cần chuẩn bị cho sự thay đổi trong cung cầu của thị trường quốc tế, đặc biệt là từ các thị trường mới nổi. Việc đa dạng hóa thị trường và tìm kiếm các cơ hội mới ở các thị trường như Ấn Độ và các nước trong khu vực ASEAN sẽ giúp duy trì đà tăng trưởng.

Cạnh tranh và hợp tác quốc tế: Sự cạnh tranh ngày càng tăng từ các nhà cung cấp hóa chất quốc tế đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải không ngừng nâng cao chất lượng và hiệu quả sản xuất. Hợp tác với các đối tác quốc tế, ứng dụng công nghệ tiên tiến và cải thiện chuỗi cung ứng sẽ là chìa khóa để duy trì lợi thế cạnh tranh.

III. Phân tích tình hình xuất khẩu mặt hàng hóa chất từ Việt Nam vào thị trường EU giai đoạn 2021 – 2024.

Tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu mặt hàng hóa chất từ Việt Nam vào thị trường EU trong giai đoạn 2021–2023 đã có sự tăng trưởng liên tục, từ 672,308 USD năm 2021 lên 802,364 USD năm 2022 (tăng 19.36%) và tiếp tục đạt 895,894 USD năm 2023 (tăng 11.66%). Tổng mức tăng trưởng trong ba năm đạt 33.22%, cho thấy tiềm năng lớn của ngành hóa chất Việt Nam trong việc khai thác thị trường EU. Sự tăng trưởng nhanh chóng về giá trị xuất khẩu, đặc biệt trong năm 2022, có thể làm gia tăng nguy cơ EU nghi ngờ về hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại hoặc gian lận xuất xứ. Nếu không minh bạch trong chuỗi cung ứng và nguồn gốc xuất xứ, Việt Nam có thể đối mặt với các cuộc điều tra chống bán phá giá hoặc chống trợ cấp từ EU.

Biểu đồ 1: Giá trị xuất khẩu mặt hàng hóa chất từ Việt Nam vào thị trường EU giai đoạn 2021 – 2024

Đơn vị: USD

Nguồn: IHS Markit

Trong năm 2024, giá trị xuất khẩu mặt hàng hóa chất từ Việt Nam vào thị trường EU có sự dao động giữa các tháng, với mức cao nhất đạt 74,429 USD vào tháng 9 và thấp nhất đạt 9,606 USD vào tháng 8. Giai đoạn đầu năm chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ, khi giá trị xuất khẩu tăng từ 14,427 USD vào tháng 1 lên 59,946 USD vào tháng 2, nhưng sau đó giảm xuống 25,566 USD vào tháng 3. Từ tháng 4 đến tháng 7, xuất khẩu duy trì mức ổn định, dao động trong khoảng từ 37,998 USD đến 41,827 USD. Tuy nhiên, sự sụt giảm mạnh vào tháng 8 và sự tăng vọt đột ngột trong tháng 9 có thể phản ánh tính mùa vụ của ngành hoặc sự thay đổi trong nhu cầu thị trường EU. Sự biến động này tiềm ẩn nguy cơ bị EU nghi ngờ về hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại hoặc gian lận xuất xứ, đặc biệt trong các tháng xuất khẩu tăng đột biến.

Biểu đồ 2: Giá trị xuất khẩu mặt hàng hóa chất từ Việt Nam vào thị trường EU các tháng trong năm 2024

Đơn vị: USD

Nguồn: IHS Markit

- Kiến nghị

Để giảm thiểu nguy cơ lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại qua Việt Nam và nguy cơ bị điều tra từ EU đối với mặt hàng hóa chất, cần triển các giải pháp toàn diện. Một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường quản lý và giám sát các hoạt động xuất nhập khẩu hóa chất. Các cơ quan quản lý của Việt Nam cần xây dựng và duy trì một hệ thống truy xuất nguồn gốc toàn diện, yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp thông tin chi tiết về quy trình sản xuất, nguồn gốc nguyên liệu và các đối tác trong chuỗi cung ứng. Việc thực hiện các biện pháp này sẽ giúp nâng cao tính minh bạch trong hoạt động xuất khẩu và giảm nguy cơ bị lợi dụng làm điểm trung chuyển cho hành vi lẩn tránh phòng vệ thương mại.

Cùng với đó, cần phải tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp trong việc đào tạo và nâng cao năng lực ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại. Các doanh nghiệp cần hiểu rõ hơn về các quy định liên quan đến phòng vệ thương mại, cách nhận diện các dấu hiệu gian lận thương mại, và cách thức ứng phó khi bị điều tra. Việc xây dựng các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp về kỹ năng phòng vệ thương mại và tư vấn pháp lý sẽ giúp họ chủ động trong việc hạn chế rủi ro bị điều tra.

Ngoài ra, cần phải thúc đẩy hợp tác quốc tế để giải quyết vấn đề lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ. Việt Nam cần làm việc chặt chẽ với các cơ quan quản lý của các thị trường xuất khẩu chính, đặc biệt là EU, để xác định các nguy cơ tiềm ẩn và phát hiện sớm các hành vi lẩn tránh. Tăng cường hợp tác quốc tế trong công tác điều tra, chia sẻ thông tin và thực thi các biện pháp phòng vệ thương mại sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ bị điều tra và tăng cường uy tín của ngành hóa chất Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Tập trung vào chất lượng sản phẩm: Các doanh nghiệp cần nâng cao chất lượng sản phẩm để đáp ứng các yêu cầu khắt khe từ các thị trường phát triển như EU. Điều này không chỉ giúp duy trì uy tín mà còn mở rộng thị trường xuất khẩu.

Phát triển sản phẩm mới: Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) để tạo ra các sản phẩm hóa chất mới, đặc biệt là các sản phẩm thân thiện với môi trường, sẽ giúp thu hút khách hàng từ các thị trường lớn.

Cải tiến chuỗi cung ứng: Để đối phó với sự biến động của giá cả nguyên liệu và nhu cầu thị trường, các doanh nghiệp cần cải tiến chuỗi cung ứng, tối ưu hóa logistic đồng thời tăng cường hợp tác với các nhà cung cấp quốc tế uy tín.

IV. Một số kinh nghiệm ứng phó với vụ việc phòng vệ thương mại của EU

1. Đối với Nhà nước

a. Cung cấp thông tin và tư vấn kịp thời

Vai trò của cơ quan Nhà nước trong các vụ việc PVTM là vô cùng quan trọng, đặc biệt trong việc cung cấp thông tin, hướng dẫn doanh nghiệp về các quy định, quy trình và yêu cầu của vụ điều tra. Nhà nước cần thiết lập các kênh thông tin chính thức, nhanh chóng cung cấp cảnh báo về khả năng bị điều tra PVTM từ EU, giúp doanh nghiệp chuẩn bị trước. Đồng thời, việc tổ chức các buổi hội thảo, đào tạo chuyên sâu để nâng cao nhận thức của doanh nghiệp về PVTM và cách ứng phó là rất cần thiết. 

Ngoài ra, Bộ Công Thương, thương vụ Việt Nam tại EU cần giữ vai trò cầu nối, tư vấn cho doanh nghiệp về quyền lợi và nghĩa vụ, cũng như hỗ trợ kỹ thuật trong việc hoàn thiện hồ sơ, trả lời các bảng câu hỏi từ phía EU.

b. Tăng cường hợp tác quốc tế

Hợp tác quốc tế là yếu tố then chốt giúp Việt Nam giảm thiểu rủi ro từ các biện pháp PVTM của EU. Nhà nước cần tích cực tham gia đàm phán các hiệp định thương mại tự do (FTA) và các cơ chế đối thoại thương mại song phương, đa phương để tạo ra các cam kết bảo vệ hàng xuất khẩu của Việt Nam, bao gồm mặt hàng hoá chất. Ngoài ra, việc tham gia vào các tổ chức quốc tế như WTO giúp Việt Nam có cơ sở pháp lý để giải quyết các tranh chấp PVTM, đảm bảo quyền lợi cho doanh nghiệp.

c. Hỗ trợ doanh nghiệp trong các vụ việc cụ thể

Trong quá trình điều tra PVTM, Nhà nước cần đứng ra bảo vệ lợi ích chung của ngành hàng. Điều này bao gồm việc huy động các hiệp hội ngành nghề tham gia vào các phiên điều trần, cung cấp thông tin minh bạch về thị trường, cũng như phối hợp với doanh nghiệp trong việc giải thích các dữ liệu liên quan đến chi phí sản xuất, xuất khẩu.

2. Đối với doanh nghiệp

a. Đánh giá rủi ro PVTM từ sớm

Doanh nghiệp cần chủ động theo dõi và đánh giá nguy cơ bị áp dụng biện pháp PVTM từ EU. Điều này bao gồm việc giám sát chặt chẽ các thị trường xuất khẩu, đặc biệt là các ngành sản xuất nội địa tại EU có thể coi hoá chất nhập khẩu từ Việt Nam là mối đe dọa. Các công cụ phân tích như nghiên cứu thị trường, theo dõi chính sách thương mại của EU, hoặc phân tích các vụ kiện tương tự trước đây sẽ giúp doanh nghiệp nhận diện rủi ro sớm và chuẩn bị kế hoạch ứng phó.

b. Hợp tác đầy đủ với cơ quan điều tra

Trong quá trình điều tra PVTM, sự hợp tác đầy đủ, minh bạch với cơ quan điều tra của EU là yếu tố quyết định để giảm thiểu rủi ro. Doanh nghiệp cần cung cấp thông tin kịp thời và chính xác, trả lời các bảng câu hỏi bằng cách sử dụng dữ liệu cụ thể, rõ ràng. Việc cố ý trì hoãn hoặc cung cấp thông tin không đầy đủ có thể dẫn đến việc bị áp mức thuế chống bán phá giá cao nhất hoặc các biện pháp bất lợi khác.

c. Chuẩn bị chứng từ, hồ sơ và sổ sách kế toán đầy đủ

Một trong những yếu tố thường bị cơ quan điều tra chú ý là tính minh bạch trong chi phí sản xuất và giá xuất khẩu. Do đó, doanh nghiệp cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ và hồ sơ cần được lưu trữ và sẵn sàng cung cấp trong suốt quá trình điều tra để chứng minh tính hợp pháp và minh bạch trong hoạt động xuất khẩu.

d. Theo dõi tiến trình điều tra

Doanh nghiệp cần theo dõi sát sao tiến trình điều tra và các thông báo từ phía cơ quan điều tra EU để có phản hồi kịp thời. Việc bỏ lỡ các hạn chót hoặc không tham gia các phiên điều trần có thể khiến doanh nghiệp mất cơ hội bảo vệ lợi ích của mình.

e. Phân tích thị trường và đối thủ cạnh tranh

Doanh nghiệp cần tiến hành phân tích sâu về thị trường EU, bao gồm các đối thủ cạnh tranh và tình hình sản xuất nội địa. Hiểu rõ lý do tại sao ngành sản xuất nội địa tại EU khiếu nại về hoá chất Việt Nam sẽ giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược phản biện hiệu quả. Ví dụ, nếu khiếu nại liên quan đến giá bán thấp hơn giá nội địa, doanh nghiệp cần cung cấp bằng chứng rằng mức giá này là kết quả của công nghệ tiên tiến hoặc chi phí lao động thấp, không phải do bán phá giá.

f. Đa dạng hóa sản phẩm và thị trường

Để giảm thiểu rủi ro PVTM, doanh nghiệp nên xem xét đa dạng hóa dòng sản phẩm hoá chất và mở rộng thị trường xuất khẩu sang các khu vực khác như Bắc Mỹ hoặc Đông Á. Điều này không chỉ giảm sự phụ thuộc vào EU mà còn giúp doanh nghiệp cải thiện khả năng cạnh tranh toàn cầu.

3. Lưu ý đối với doanh nghiệp khi xuất khẩu mặt hàng hoá chất sang EU

Xuất khẩu hoá chất – một mặt hàng đòi hỏi công nghệ cao và tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt – sang thị trường EU mang lại tiềm năng lớn nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức. Để đảm bảo thành công, doanh nghiệp cần chú ý đến một loạt yếu tố quan trọng như tuân thủ quy định pháp lý, quản lý rủi ro, xây dựng chiến lược kinh doanh, và chuẩn bị sẵn sàng đối phó với các biện pháp thương mại quốc tế.

- Đảm bảo tuân thủ quy định về xuất xứ và thuế quan

Tuân thủ các quy định xuất xứ là yếu tố sống còn khi xuất khẩu vào EU, nơi áp dụng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về xuất xứ hàng hóa theo các hiệp định thương mại tự do. Cụ thể, doanh nghiệp cần đảm bảo sản phẩm hoá chất xuất khẩu phải đáp ứng quy tắc xuất xứ của Hệ thống Ưu đãi Thuế Quan Tổng quát (GSP) hoặc các hiệp định thương mại tự do khác mà Việt Nam tham gia, chẳng hạn như Hiệp định Thương mại Tự do EU-Việt Nam (EVFTA).

Ngoài ra, việc đăng ký theo hệ thống REX (Registered Exporter System) là bắt buộc để sản phẩm được hưởng ưu đãi thuế quan. Các chứng từ như Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O form EUR.1) cần được chuẩn bị chính xác và kịp thời. Nếu không đáp ứng, sản phẩm có thể bị từ chối tại biên giới hoặc bị áp mức thuế cao hơn. Doanh nghiệp cũng cần xây dựng hệ thống quản lý xuất xứ minh bạch, đảm bảo tất cả nguyên liệu sử dụng trong quá trình sản xuất được ghi nhận rõ ràng và đúng quy định.

- Theo dõi và đánh giá rủi ro thị trường thường xuyên

EU là một thị trường rộng lớn và phân mảnh, với các quốc gia thành viên có đặc thù kinh tế và nhu cầu khác nhau. Vì vậy, doanh nghiệp cần thường xuyên theo dõi biến động của thị trường và dự báo các rủi ro tiềm ẩn. Điều này bao gồm việc nắm bắt thông tin về nhu cầu của khách hàng, sự thay đổi chính sách thương mại, cạnh tranh từ các đối thủ và xu hướng công nghệ trong ngành hoá chất.

Ngoài ra, doanh nghiệp cần đánh giá các nguy cơ pháp lý liên quan đến biện pháp phòng vệ thương mại, chẳng hạn như điều tra chống bán phá giá hoặc các yêu cầu mới về tiêu chuẩn môi trường. Việc theo dõi thị trường cần đi đôi với khả năng phân tích dữ liệu và dự báo để doanh nghiệp có thể điều chỉnh chiến lược kịp thời, tránh các cú sốc lớn khi xuất khẩu.

- Xây dựng giá bán và chiến lược xuất khẩu hợp lý

Để cạnh tranh tại EU, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược giá bán hợp lý, vừa đảm bảo tính cạnh tranh vừa bù đắp đủ chi phí sản xuất và chi phí tuân thủ các tiêu chuẩn. Giá bán nên được tính toán kỹ lưỡng trên cơ sở:

• Chi phí nguyên vật liệu: Đảm bảo rằng các nguyên liệu đạt tiêu chuẩn cao nhưng không làm tăng giá thành quá mức.
• Chi phí vận chuyển: Cần tối ưu hóa chuỗi cung ứng, đặc biệt là với những yêu cầu vận chuyển đặc biệt như bảo vệ sợi quang khỏi hư hỏng.
• Thuế nhập khẩu và chi phí tuân thủ: Các chi phí liên quan đến kiểm tra, cấp chứng nhận và các thủ tục hành chính tại thị trường EU.

Chiến lược xuất khẩu cũng cần tính đến sự đa dạng hóa sản phẩm. Ví dụ, doanh nghiệp có thể tập trung phát triển các loại hoá chất đặc thù như hoá chất chống thấm nước, chịu nhiệt hoặc hoá chất dùng cho các ứng dụng công nghiệp, đáp ứng các nhu cầu cụ thể của thị trường EU.

- Đa dạng thị trường xuất khẩu

Phụ thuộc quá mức vào một thị trường đơn lẻ như EU có thể tạo ra những rủi ro lớn khi có các biến động kinh tế hoặc chính trị. Doanh nghiệp nên mở rộng thị trường xuất khẩu sang các khu vực khác như Bắc Mỹ, Đông Á hoặc Trung Đông. Trong nội bộ EU, doanh nghiệp cũng cần xem xét đa dạng hóa vào nhiều quốc gia thành viên, tránh tập trung quá mức vào các nước lớn như Đức, Pháp hoặc Anh.

Ngoài ra, việc đa dạng hóa có thể bao gồm việc tìm kiếm các thị trường ngách tại EU. Thay vì cạnh tranh trực tiếp trong các lĩnh vực hoá chất truyền thống, doanh nghiệp có thể tập trung vào các sản phẩm mang tính đặc thù như hoá chất dùng trong lĩnh vực y tế hoặc năng lượng tái tạo, vốn đang phát triển mạnh tại EU.

- Tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường của EU

EU có các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường rất khắt khe, đòi hỏi doanh nghiệp xuất khẩu phải đầu tư nghiêm túc vào công nghệ và quy trình sản xuất. Các tiêu chuẩn quan trọng bao gồm:

• RoHS (Restriction of Hazardous Substances): Hạn chế sử dụng các chất độc hại trong sản phẩm, đặc biệt là các loại hóa chất có thể gây ô nhiễm môi trường.
• REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals): Đòi hỏi doanh nghiệp phải đăng ký và đánh giá các hóa chất sử dụng trong sản xuất.
• Chỉ thị về Eco-Design: Yêu cầu sản phẩm phải thiết kế sao cho tiết kiệm năng lượng và giảm tác động tiêu cực đến môi trường.

Doanh nghiệp cần kiểm tra toàn bộ quy trình sản xuất và sản phẩm để đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn này, tránh nguy cơ bị cấm nhập khẩu hoặc đối mặt với các khoản phạt nặng. Đồng thời, việc đạt được các chứng nhận như CE Marking sẽ tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường EU.

- Chuẩn bị sẵn sàng cho các biện pháp ứng phó PVTM

          Các sản phẩm hoá chất có nguy cơ cao bị điều tra PVTM, đặc biệt khi EU nghi ngờ doanh nghiệp bán phá giá hoặc nhận trợ cấp từ Chính phủ. Để chuẩn bị, doanh nghiệp cần:

• Hệ thống hồ sơ minh bạch: Lưu trữ chi tiết về chi phí sản xuất, giá bán, và các nguồn nguyên liệu.
• Hợp tác với hiệp hội ngành hàng: Sử dụng các tổ chức này như một kênh để giải quyết tranh chấp thương mại hoặc cung cấp thông tin cần thiết cho cơ quan quản lý.
• Tăng cường năng lực pháp lý: Doanh nghiệp nên có đội ngũ chuyên gia pháp lý để xử lý các vấn đề liên quan đến điều tra PVTM, bao gồm việc chuẩn bị hồ sơ và tham gia quá trình điều trần.

Những lưu ý này không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì vị thế cạnh tranh mà còn tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững khi hội nhập sâu rộng vào thị trường quốc tế, đặc biệt là EU. Thực hiện nghiêm túc các biện pháp trên sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và giảm thiểu rủi ro khi xuất khẩu hoá chất.