Hội thảo “Ngành Thủy sản Việt Nam - Khả năng thích ứng với biến động và các quy định phòng vệ thương mại trên thế giới” tại Thành phố Hồ Chí Minh

Sáng 28 ⁄11 ⁄2025 tại Thành phố Hồ Chí Minh, Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) phối hợp Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam tổ chức Hội thảo “Ngành Thủy sản Việt Nam – Khả năng thích ứng với những biến động và các quy định phòng vệ thương mại trên thế giới”.

Tại Hội thảo, bà Trần Thụy Quế Phương, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, ngành thủy sản đang ghi nhận những con số ấn tượng. Đặc biệt ở khâu khai thác, lũy kế 10 tháng đầu năm, sản lượng thủy sản vẫn đạt hơn 8 triệu tấn (tăng 3,1%). Trong đó, cá đạt trên 5,7 triệu tấn và tôm đạt trên 1,2 triệu tấn. Kim ngạch xuất khẩu đạt 9,5 tỷ USD, tăng 16% so với cùng kỳ, riêng tháng 10 ghi nhận mức cao nhất từ đầu năm. Dự kiến cả năm 2025, xuất khẩu thủy sản có thể cán mốc 11 tỷ USD. Về cơ cấu ngành hàng, tôm tiếp tục dẫn dắt với 3,9 tỷ USD, cá tra đạt 1,8 tỷ USD.

Tuy nhiên, bức tranh thị trường đang tồn tại nhiều gam màu tối. Trung Quốc dù là thị trường lớn nhất nhưng cạnh tranh ngày càng gay gắt. Tại Mỹ, dù nhu cầu nhập khẩu tăng nhưng doanh nghiệp vấp phải rào cản thuế và rủi ro từ Đạo luật Bảo vệ động vật biển có vú (MMPA). Trong khi đó, Nhật Bản chịu tác động bởi đồng Yên yếu, EU vẫn bị “thẻ vàng” IUU cản trở, còn sức mua tại Hàn Quốc phục hồi chậm.

Theo đại diện VASEP, dù cơ hội từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) như EVFTA, CPTPP và xu hướng tiêu dùng sản phẩm tiện lợi đang mở rộng, nhưng thách thức lại rất lớn. Đó là tình trạng thuế đối ứng khó dự báo, thuế chống bán phá giá, chi phí nguyên liệu và logistics tăng cao, cùng áp lực cạnh tranh khốc liệt từ nhiều nước.

Trước thực tế này, VASEP kiến nghị Chính phủ và các bộ, ngành đẩy nhanh tiến độ gỡ “thẻ vàng” IUU; tăng cường đối thoại cấp cao để chứng minh tuân thủ quy định MMPA trước hạn chót 1/1/2026. Đồng thời, cần có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua tình cảnh “thuế chồng thuế”, đặc biệt là hỗ trợ vốn lưu động, giảm chi phí logistics lạnh và thúc đẩy xúc tiến thương mại. Bà Trần Thụy Quế Phương nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm chuyên biệt về phòng vệ thương mại. 

Phân tích sâu hơn về rào cản pháp lý, bà Nguyễn Hằng Nga, Phó Trưởng phòng Xử lý phòng vệ thương mại nước ngoài (Cục Phòng vệ thương mại - Bộ Công Thương) đưa ra những con số đáng báo động. Tính đến tháng 11/2025, hàng hóa Việt Nam đã đối mặt với 298 vụ điều tra phòng vệ thương mại, tăng gấp nhiều lần so với giai đoạn trước năm 2010. 

Tại thị trường Mỹ, cá tra và tôm liên tục nằm trong tầm ngắm. Các vụ kiện thường kéo dài, có khi lên đến 3 năm, gây tâm lý e ngại cho nhà nhập khẩu và khiến đơn hàng sụt giảm tức thì. Đặc biệt, do Mỹ chưa công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường, các sản phẩm thủy sản thường chịu mức thuế cao bất lợi. Ngay cả Mexico, Canada hay Brazil cũng có thể áp dụng cách tính phi thị trường trong các vụ việc riêng lẻ.

Bà Nga cho rằng, nguyên nhân chính đến từ việc kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam tăng trưởng nóng sau khi 17 FTA có hiệu lực, tạo sức ép lên hàng hóa nội địa nước nhập khẩu. Thêm vào đó, xung đột thương mại và xu hướng bảo hộ toàn cầu khiến công cụ phòng vệ bị lạm dụng nhiều hơn. Để ứng phó, doanh nghiệp cần chủ động theo dõi tín hiệu thị trường, minh bạch hóa dữ liệu sản xuất và chuẩn hóa quy trình truy xuất nguồn gốc, cố gắng đa dạng hóa thị trường, tìm kiếm các thị trường xuất khẩu mới để gia tăng được kim ngạch xuất khẩu.

“Đặc biệt trong bối cảnh khó khăn khi vào những thị trường trọng điểm, các doanh nghiệp cần cố gắng tăng năng lực về quản lý truy xuất nguồn gốc nguyên liệu, tránh bị bất lợi khi có khả năng bị liên quan đến điều tra chống lẩn tránh thuế hoặc là trốn thuế. Vấn đề chính doanh nghiệp không tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại để không bị phát sinh những rủi ro trong thời gian tới”, bà Nguyễn Hằng Nga nhấn mạnh.

Kết luận tại Hội thảo, ông Lương Hoàng Thái, Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại cho rằng, cần xây dựng một “hệ sinh thái phòng vệ thương mại” toàn diện. Hệ thống này bao gồm: chính quyền địa phương cung cấp dữ liệu sớm; hiệp hội đóng vai trò tập hợp doanh nghiệp và điều phối hỗ trợ; đội ngũ tư vấn, luật sư có năng lực quốc tế và cơ quan Nhà nước giữ vai trò đầu mối tổng hợp thông tin đàm phán và ứng phó.

“Không thể để doanh nghiệp tự chiến đấu một mình. Phải có hệ sinh thái, có mạng lưới để hỗ trợ có trọng điểm, ưu tiên doanh nghiệp có tiềm năng, có quyết tâm và khả năng vươn lên”, ông Lương Hoàng Thái nói. Triết lý hỗ trợ cũng thay đổi: Không còn dàn trải theo kiểu “cào bằng”, mà tập trung vào các mô hình hiệu quả để tạo sức lan tỏa cho toàn ngành. Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp thủy sản Việt Nam đã vượt qua giai đoạn khó khăn nhất, vươn lên thành thương hiệu lớn. Điều này khẳng định nếu có sự tiếp sức phù hợp, sự chung tay của cộng đồng, doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể bứt phá.

Theo ông Lương Hoàng Thái, hội thảo lần này được xem là diễn đàn quan trọng để doanh nghiệp cập nhật thông tin, nhận diện rủi ro xuất hiện trong các thị trường lớn và chia sẻ kinh nghiệm xử lý tình huống.

Trong bối cảnh rủi ro thương mại toàn cầu biến động khó lường, sự chủ động của cơ quan quản lý cùng việc hình thành liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Hiệp hội được kỳ vọng sẽ giúp ngành thủy sản tăng “sức đề kháng”, duy trì đà tăng trưởng và hướng đến mục tiêu cán mốc 11 tỷ USD xuất khẩu trong năm nay.